Rola Jednostek Samorządów Terytorialnych w poprawie dostępności do szczepień ochronnych

Na spotkaniu podsumowano aktualną sytuację epidemiologiczną i dyskutowano nad możliwościami poprawy bezpieczeństwa dzieci i osób starszych wobec chorób stanowiących dla ich zdrowia największe zagrożenie. Eksperci z Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Płocku alarmują: Inwazyjna Choroba Pneumokokowa to w regionie coraz większy problem epidemiologiczny. W ostatnich latach wśród pacjentów WSzZ w Płocku potwierdzono około 70 przypadków zachorowań na najcięższe postaci choroby pneumokokowej, w tym posocznicę zwaną sepsą i zapalenie płuc z bakteriemią. Tylko w bieżącym roku zdiagnozowano już 18 takich przypadków. Większość zachorowań dotyczy obecnie osób powyżej 45 r.ż., a szczególnie po 65 r.ż. Przebieg zakażenia jest bardzo ciężki i związany z dużym współczynnikiem śmiertelności. Według danych WSzZ śmiertelność z powodu tych chorób stanowi około 39% przypadków, natomiast
w grupie osób powyżej 64 roku życia do 54,5% - co stanowi wyższe odsetki niż dane ogólnopolskie.* Mając świadomość wagi problemu władze Płocka już od 2011 roku realizują program szczepień przeciwko pneumokokom skierowany do dzieci. Efekty działań są imponujące. Zachorowania w regionie wśród najmłodszych są sporadyczne. Problemem pozostają dorośli.

Leczenie Inwazyjnej Choroby Pneumokokowej to duże wyzwanie dla lekarzy

- Najcięższą postacią zakażenia pneumokokowego jest tzw. Inwazyjna Choroba Pneumokokowa.
W pojęciu tym mieści się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznica zwana sepsą i zapalenie płuc z bakteriemią. Pneumokoki mogą również wywoływać zapalenie spojówek, zapalenie otrzewnej oraz zapalenie stawów. Obciążenie zakażeniami pneumokokowymi jest w skali globalnej ogromne: powodują około 3,5 mln zgonów rocznie, z czego 1 mln z powodu zapalenia płuc. Zakażenia dotyczą nie tylko małych dzieci, jak się niektórym może wydawać. Poziom nosicielstwa tego drobnoustroju jest niezwykle wysoki
i wynosi, według różnych szacunków, 5-10% u zdrowych dorosłych oraz 20-60% u dzieci. Osoby starsze są w grupie zwiększonego ryzyka zachorowań na inwazyjne choroby pneumokokowe ze względu na „starzenie się” układu odpornościowego. Zapadalność na te choroby zwiększa się z tego powodu kilkukrotnie. O ile zachorowania na inwazyjną chorobę pneumokokową dotyczą obu skrajnych grup wiekowych to śmiertelność z powodu tych chorób – jest największa wśród ludzi starszych. Dzieje się tak głównie dlatego, że w tej grupie najczęściej mamy także do czynienia z obecnością chorób współtowarzyszących, takich jak cukrzyca, choroby nerek, układu krążenia, które są dodatkowym obciążeniem i zwiększają prawdopodobieństwo niepomyślnego rokowania. Obniżona odporność toruje drogę do inwazji bakterii pneumokokowych coraz częściej opornych na leczenie antybiotykami. Narastająca oporność na antybiotyki może komplikować terapię, podnosząc przez to koszt leczenia,
a dodatkowo powodując niepowodzenia terapeutyczne - mówi Prof. dr hab. med. Adam Antczak, kierownik Kliniki Pulmonologii ogólnej i Onkologicznej, Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
- Badania przeprowadzone w latach 2009- 2015 pokazują, że najczęstszą postacią inwazyjnej choroby pneumokokowej w grupie wiekowej powyżej 65 r.ż. jest posocznica i zapalenie płuc z bakteriemią.

To właśnie w tej grupie wiekowej odnotowaliśmy w regionie najwyższy współczynnik śmiertelności
z powodu infekcji pneumokowych. Szacuje się, że całkowita śmiertelność może sięgać nawet 55% - mówi mgr. Anna Jędrzejewska, Kierownik Zakładu Bakteriologii WSZ w Płocku.
- Wystąpienie inwazyjnej choroby pneumokokowej jest często śmiertelnym powikłaniem u pacjentów leczonych z powodu innych chorób hospitalizowanych nie tylko w oddziale zakaźnym lecz również
w ramach interny, kardiologii, nefrologii czy neurologii. To ciężkie zakażenie wielokrotnie niweluje wysiłek włożony w terapię choroby podstawowej. Zastosowanie szczepienia przeciwko pneumokokom wśród dorosłych powinno stanowić jeden z elementów procesu terapeutycznego – dodaje lek. Justyna Ulińska, Przewodnicząca Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych WSZ w Płocku.
Dla najlepszego i najskuteczniejszego zabezpieczenia organizmu, zaleca się, aby zarówno dzieci przed ukończeniem 2 r.ż, jak i dorośli po ukończeniu 50 r.ż stosowali ochronę w postaci szczepionki koniugowanej, która daje długotrwałe zabezpieczenie przez inwazyjnymi chorobami.
- Szczepienia przeciw pneumokokom zmieniają środowisko chorobotwórczych pneumokoków przez bardzo silny spadek ilości tych bakterii opornych na antybiotyki co znacznie ułatwia dalsze leczenie. Jeśłi chodzi
o osoby dorosłe szczepionką skoniugowaną wystarczy zaszczepić się raz, gdyż dzięki swojej budowie
i właściwościom daje ona długotrwałą odporność przeciw pneumokokom w niej zawartym. Tak więc ochrona przed bakteriami jest dłuższa. Po co ryzykować zdrowie, a nawet życie - narażając się na choroby wywołane przez te bakterie - skoro można zabezpieczyć się poprzez szczepienia, które są w tej chwili najbardziej skuteczną ochroną, a ponadto umożliwiają całkowite wyeliminowanie najbardziej zjadliwych bakterii, zmniejszają zachorowalność oraz redukują liczbę powikłań i zgonów. To oczywiste, że wartość szczepień jest niepodważalna. Ich brak ma wymiar zdrowotny, ale także ekonomiczny - skutki odczuwa całe społeczeństwo, ponosząc koszty hospitalizacji po przebytych infekcjach pneumokokowych – koontynuje Prof. Antczak.
Mając na uwadze rekomendacje polskich i światowych ekspertów, władze miasta Płocka wdrożyły „Program profilaktycznych szczepień przeciwko pneumokokom w latach 2011 – 2015 dla dzieci w wieku między 12 a 23 miesiącem życia”
- Po wielu próbach, kilka lat temu udało się płockim lekarzom pediatrom przekonać władze miasta do szczepień przeciw pneumokokom. Wybraliśmy nieidealny schemat, ale po szerokich konsultacjach
z autorytetami w tej dziedzinie. Moim głównym pomysłem było wprowadzenie wakcynacji u dzieci, które wkrótce spotkają się w przedszkolu, a później potencjalnie zachorują na wywołane pneumokokiem zapalenia uszu z pełnymi konsekwencjami dla słuchu i dalszego rozwoju. Na szczęście pod patronatem Okręgowej Izby Lekarskiej w Płocku udało się namówić wszystkich świadczeniodawców do współpracy. Po licznych dyskusjach i korektach usprawniliśmy również proces przeprowadzania konkursu ofert, przypisaliśmy projekt do przychodni, która posiada pełną dokumentację medyczną dziecka – mówi dr Jarosław Wanecki, pediatra, prezes Okręgowej Izby Lekarskiej w Płocku.

Efekty realizowanych przez samorządy programów profilaktyki pneumokokowej. 

Jak pokazują doświadczenia kieleckie, korzyści z wprowadzania programu profilaktyki zakażeń pneumokokowych są ogromne. 
W Kielcach, gdzie już dziewiąty rok (od 2006 r.) Urząd Miasta realizuje program bezpłatnych szczepień przeciwko pneumokokom dla dzieci do 2 r.ż. - najpierw szczepionką 7-walentną, a potem jej szerszym odpowiednikiem 13-walentną - zaobserwowano w tej grupie spadek liczby hospitalizacji z powodu zapaleń płuc o ok. 70 %. Dowodzi to skuteczności stosowanej szczepionki w redukcji pneumokokowego zapalenia płuc u dzieci, które jest obecnie najczęstszą przyczyną ich hospitalizacji.

  - Zachęcamy lokalne samorządy do wdrażania dobrych programów zdrowotnych. Dobrych, czyli efektywnych i odpowiadających ważnej potrzebie zdrowotnej. Programy polityki zdrowotnej w profilaktyce chorób zakaźnych, finansowanie przez samorządy szczepień nierefundowanych zdecydowanie do takich programów należą. Są również stosunkowo łatwe do wdrożenia i ewaluacji. Pokazują to również opinie Prezesa AOTMiT (AGENCJI OCENY TECHNOLOGII MEDYCZNYCH I TARYFIKACJI): zdecydowana większość programów szczepionkowych otrzymuje pozytywną opinię. Są to działania o udowodnionej skuteczności. Dają zarówno korzyści zdrowotne jak i ekonomiczne. Takie spotkania jak to dzisiejsze służą pokazaniu dobrych praktyk i wywołaniu dyskusji nad poprawą stanu zdrowia lokalnej społeczności – mówi Tomasz Jan Prycel, Sekretarz Stowarzyszenia CEESTAHC. - Stowarzyszenie CEESTAHC wraz
z ekspertami opracowało „Modelowy program profilaktyki zakażeń pneumokokowych wśród osób dorosłych w różnych grupach ryzyka”. Jest on przygotowany zgodnie z zaleceniami AOTMiT. Samorządy mogą implementować go w całości lub w wybranych jego elementach. Jest on dotępny na stronie www.dobreprogramyzdrowotne.pl oraz www.ceestahc.org – kontynuuje Prycel.

- Wraz z wiekiem apetyt na życie rośnie, ale maleje odporność organizmu i zwiększa się zagrożenie ze strony pneumokoków. Dlatego, aby w pełni cieszyć się dojrzałością, warto chronić się przed tymi bakteriami. Optymalną ochroną jest szczepienie profilaktyczne. W przypadku szczepionki skoniugowanej, wystarczy tylko jedna dawka. Szczepienia przeciwko pneumokokom osób powyżej 50 lat, szczepionką skoniugowaną, są zalecane przez Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS) w polskim kalendarzu szczepień (PSO). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) umieściła infekcje pneumokokowe, obok malarii, na jednym z pierwszych miejsc listy chorób zakaźnych, których zwalczaniu oraz zapobieganiu należy nadać najwyższy priorytet. Mam nadzieję, że coraz więcej samorządów z województwa mazowieckiego będzie uwzględniało w swoich planach budżetowych – zapewnienie ochrony przed pneumokokami zarówno dzieciom jak i dorosłym. Decyzje o wprowadzeniu programów profilaktycznych, adekwatnych dla danego regionu przyczyniają się do poprawy sytuacji epidemiologicznej w regionie. Dla mieszkańców jest to korzyść nie do przecenienia. Profilaktyka zdrowotna jest najbardziej opłacalną inwestycją, która procentuje poprawą sytuacji zdrowotnej mieszkańców -  podsumowuje Sabina Szafraniec, prezes Stowarzyszenia „Parasol dla Życia”, powołanego w celu Pomocy Rodzinom Dzieci Cierpiących Na Skutek Inwazyjnych Chorób Bakteryjnych, i mama Kuby, który w wieku 9 miesięcy zachorował na Inwazyjną Chorobę Pneumokokową i w wyniku której nie słyszy na jedno ucho.

* dane z Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego.