Jak zatrzymać spadek czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży? Ratownicy Czytelnictwa ruszają z kolejną edycją programu

Badania Biblioteki Narodowej pokazują, że dzieci, które mają kontakt z książkami w domu, znacznie częściej same zostają czytelnikami – aż 82% kontynuuje ten nawyk w dorosłości. Z kolei w rodzinach, gdzie książek brakuje, szanse na zbudowanie nawyku regularnego czytania maleją.

Ogromne znaczenie ma też to, czy rodzice czytają swoim pociechom – głośne czytanie i rozmowy o książkach wskazywane są jako kluczowe czynniki rozwoju dziecka. To właśnie wtedy literatura staje się częścią codzienności, a sięganie po książkę prawdziwym dobrym nawykiem, nie tylko przykrym szkolnym obowiązkiem.

Dom, szkoła i biblioteka – wspólny ekosystem czytania

Dzieci i młodzież szkolna najczęściej korzystają z książek dostępnych w domu lub wypożyczają je w bibliotekach szkolnych. To właśnie szkoła i biblioteka odgrywają szczególną rolę w wyrównywaniu szans – zwłaszcza tam, gdzie w domach nie ma dostępu do literatury. Według danych Biblioteki Narodowej aż 29% Polaków nie posiada w domu żadnej książki, a kolejne 8% ogranicza się wyłącznie do podręczników.

Statystyki pokazują również, że dzieci i młodzież stanowią około 33% wszystkich czytelników bibliotek publicznych. To dowód, że biblioteka pozostaje ważnym ogniwem w budowaniu kultury czytania, zwłaszcza na etapie szkoły podstawowej. Co istotne, badania wskazują, że spadek czytelnictwa można zatrzymać, jeśli dzieci od najmłodszych lat mają kontakt z książką – zarówno w domu, jak i w szkole czy bibliotece. W ten sposób uczą się, że lektura może być źródłem przyjemności i radości.

Co zachęca dzieci do czytania, a co je od książki odciąga?

Najsilniejszą motywacją do sięgania po książki wśród dzieci jest przyjemność. Dzieci uwielbiają historie fabularne, przygodowe, detektywistyczne i fantasy, które pozwalają się wcielać w różne role, testować scenariusze zachowań w bezpiecznym środowisku, a także rozwijają kreatywność i pozwalają oderwać się od codzienności. Dlatego tak ważne jest, aby w domu i w szkole budować wokół książki pozytywny klimat, zachęcać do rozwoju zainteresowań w oparciu tytuły dostosowane do zmieniających się potrzeb dziecka.

W starszych klasach podstawówki i wśród nastolatków pojawiają się jednak bariery. To właśnie wtedy odsetek czytających spada do około 40–50%. Gry komputerowe, media społecznościowe i serwisy streamingowe stają się głównymi konkurentami książki. Biblioteka Narodowa zwraca uwagę, że motywacje i bariery nie są równo rozłożone – jedni młodzi czytelnicy znajdują w książkach przyjemność i rozwój, inni tracą kontakt z literaturą pod wpływem nowych mediów. Dlatego tak ważne jest regularne czytanie dzieciom przez rodziców lub opiekunów – to sprawia, że książka staje się czymś lubianym i potrzebnym, a sięganie po nią w kolejnych latach staje się naturalnym nawykiem, który chroni przed porzuceniem czytania.

Ratownicy Czytelnictwa – jak działa program

Aby odpowiedzieć na wyzwania związane m.in. ze spadkiem czytelnictwa wśród i młodzieży oraz wzmocnić liderów środowisk proczytelniczych, Fundacja Powszechnego Czytania prowadzi program „Ratownicy Czytelnictwa”.

Członkowie społeczności to nauczyciele, bibliotekarze, edukatorzy, ale także rodzice, studenci i uczniowie-wolontariusze zaangażowani w promocję czytania. Przez cały rok szkolny organizują w swoich lokalnych społecznościach i szkołach wydarzenia promujące literaturę.

Fundacja zapewnia im bezpłatne szkolenia online, materiały dydaktyczne i możliwość zdobycia certyfikatów.

– Budowanie czytelniczych nawyków jest niezwykle ważne – zarówno w domu, jak i w szkole. To zadanie nauczycieli, bibliotekarzy, rodziców i opiekunów, którzy są dla dzieci wzorem do naśladowania. Program Ratownicy Czytelnictwa wspiera dorosłych w tej misji, dostarczając im wiedzy, narzędzi i poczucia wspólnoty. Dzieciństwo, w którym książki są obecne, pozostawia trwałe wspomnienia i kształtuje przyszłych czytelników – mówi Aleksandra Strzelecka, Fundacja Powszechnego Czytania.

Lajkonik – partner, który wspiera codzienne rytuały

Lajkonik już po raz drugi dołącza do programu jako partner. Marka, której produkty towarzyszą rodzinom na co dzień, wspiera promocję czytania i pomaga docierać z kampanią do szkół i rodziców.

– Chcemy zachęcać do prostych, codziennych rytuałów: kwadransa głośnego czytania, wspólnego wyboru książki w bibliotece czy rozmowy o ulubionym bohaterze. To drobiazgi, które – jak pokazują badania BN – przekładają się na trwałe nawyki czytelnicze. Wspierając Ratowników Czytelnictwa, dokładamy swoją cegiełkę do środowiska, w którym książka jest naturalnym elementem dzieciństwa – mówi Monika Pawłowska, Brand Manager w Lorenz Polska.

Jak dołączyć – rekrutacja trwa do końca października

Ruszyła piąta edycja programu, który trwa przez cały rok szkolny. Zgłoszenia szkół i bibliotek, nauczycieli i bibliotekarzy, edukatorów, studentów przyjmowane są do 31 października 2025 r. poprzez wypełnienie formularza na stronie: www.ratownicyczytelnictwa.pl

Udział w programie jest bezpłatny, a uczestnicy, którzy zrealizują działania w wybranych obszarach, mogą otrzymać Certyfikat Szkoły Ratowników Czytelnictwa lub indywidualny Certyfikat Ratownika.

____

Źródła:

1. Biblioteka Narodowa (2025). Stan czytelnictwa w Polsce w 2024 roku. Warszawa: BN.
2. Biblioteka Narodowa (2023). Stan czytelnictwa w Polsce w 2022 roku. Warszawa: BN.
3. Biblioteka Narodowa (2021). Stan czytelnictwa w Polsce w 2020 roku. Warszawa: BN.
4. Biblioteka Narodowa (2019). Stan czytelnictwa w Polsce w 2018 roku. Warszawa: BN.
5. Biblioteka Narodowa (2017). Stan czytelnictwa w Polsce w 2016 roku. Warszawa: BN.
6. Biblioteka Narodowa (2015). Stan czytelnictwa w Polsce w 2014 roku. Warszawa: BN.