Kilimy polskie ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Kilimy są tkaninami dekoracyjnymi o długiej tradycji w Polsce, co najmniej sięgającej XVII wieku. Ocieplały i dekorowały wnętrza dworów, mieszkań kamienic, okrywając ściany, meble i podłogi. Według tradycyjnej techniki, wykonane są ręcznie, zazwyczaj z wełny, na osnowie wełnianej lub lnianej, o wątku kryjącym osnowę i tworzącym wzór. Rodzaj krosna i używanych narzędzi wpływa na typ kilimu. Nici wątków zbija się z nicią osnowy albo szeroką „płochą”, albo niewielkim grzebyczkiem. Stąd na warsztatach poziomych powstają tkaniny płochowe, na pionowych – kilimy grzebyczkowe. Te ostatnie, tkane na krosnach, niewiele różnią się w technice powstawania od gobelinu. Kilim jednak w odróżnieniu od jednostronnego gobelinu, jest z obu stron jednakowy.
Na początku XX wieku artyści dążąc do odrodzenia różnych dziedzin rzemiosła zwrócili swoje zainteresowanie także na tkaninę, jaką jest kilim. W wyrobach małomiasteczkowych, dworskich i ludowych dostrzegano lokalną, nieskażoną tradycję polską, co było szczególnie istotne dla tworzenia stylu narodowego.
Pierwsze autorskie projekty kilimów o artystycznym charakterze wykonywali członkowie krakowskiego Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana, działającego w latach 1901-1913. Projektowaniem kilimów zajmował się Stanisław Wyspiański, Karol Tichy, Kazimierz Brzozowski, Józef Czajkowski. Realizację tkanin powierzano między innymi Pracowni Antoniny Sikorskiej w Czernichowie pod Krakowem, która sygnowała swoje prace motywem swastyki, od czasów prahistorycznych symbolizującej słońce, ogień i jasność. Odnajdziemy ją na kilimie ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, jego projekt z dekoracyjnymi różami przypisany jest Karolowi Tichemu. Prawdopodobnie również ten artysta zaprojektował niewielki kilim z wazonem z kwiatami, wykonany przez zakopiańskie stowarzyszenie „Kilim”. Z tego samego warsztatu – o czym świadczy wpleciona sygnatura w kształcie podwójnej dużej litery h (HH) – pochodzi kilim „Pelargonie”, zaprojektowany dla Domu Towarzystwa Lekarskiego przez Stanisława Wyspiańskiego.
Tkaniny z kolekcji Muzeum Mazowieckiego w Płocku powstałe w Tatrzańskim Towarzystwie Kilim mają zarówno dekoracje kwiatowe, jak i nawiązujące do tradycji sztuki polskiej wzory ludowe, zaczerpnięte z góralskiego haftu.
Kontynuatorami zakopiańskiego stowarzyszenia Kilim w dziedzinie tkaniny artystycznej byli członkowie Warsztatów Krakowskich, którzy zorganizowali w 1921 roku Spółkę Akcyjną Kilim Polski w Henrykowie pod Warszawą. Obok motywów kwiatowych o miękkim modelunku wykonywano tam na warsztatach poziomych kilimy w stylu art déco – o geometrycznych, rytmicznych i symetrycznych wzorach.
Polskie kilimy odniosły wielki sukces, potwierdzony licznymi nagrodami i pozytywnymi opiniami ówczesnej krytyki na Międzynarodowej Wystawie Nowoczesnej Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu w Paryżu w 1925 roku. Kilim zaistniał na arenie międzynarodowej, stając się synonimem polskiej sztuki użytkowej. Sukces podczas wystawy przyczynił się do powstania licznych pracowni tkackich, a przede wszystkim warszawskiej Spółdzielni Artystów Ład, założonej w 1926 roku. Jego twórcami byli profesorowie Józef Czajkowski, Wojciech Jastrzębowski, Karol Tichy, Bogdan Treter, Edward Trojanowski oraz wychowankowie Szkoły Sztuk Pięknych: Karolina Mikołajczykówna Bułhakowa, Zofia Kodis-Freyer, Eleonora Plutyńska, Helena Karpińska-Kintopf, Lucjan Kintopf. Kilim „ładowski”, sygnowany monogramem „ŁAD”, charakteryzuje się silnie zgeometryzowanymi wzorami wykonanymi – na warsztatach poziomych z płochą – z owczej wełny farbowanej naturalnymi barwnikami. Obok kilimów pojawiły się tkaniny wykonane bardziej skomplikowaną techniką żakardu. Technikę tę odrodził dyrektor spółdzielni, Lucjan Kintopf, projektując liczne tkaniny ze zgeometryzowanym motywem orłów. Jedna z tkanin tego rodzaju znajduje się w zbiorach Muzeum Mazowieckiego w Płocku.
Na początku lat 20. XX wieku w Krakowie powstało Towarzystwo Polski Przemysł Kilimkarski „Kilim”, na czele którego stał Alfred Hollender. Dużą renomą cieszyła się krakowska Artystyczna Pracownia Kilimów Wandy Grottowej, dla której projekty wykonywał mąż właścicielki, Teodor Grott, a także Bogdan Treter i Jadwiga Sołtykiewicz. W Zakopanem prężnie działała pracownia Tarkos Wandy Kosseckiej i Home Eugenii Łachowej. Długimi tradycjami tkackimi o wysokim poziomie szczyciły się warsztaty w Glinianach koło Lwowa. W latach 20. powstało tam kilka przedsiębiorstw tkackich: Artystyczna Wytwórnia Kilimów Michała Chamuły, Przemysł Chałupniczy, Wytwórnia Kilimów Artystycznych Juli Tennenbaum, Warsztaty Gałana i Polskie Towarzystwo Tkackie Kilim, którego sygnaturą jest biało-czerwony proporczyk.
Na szczególną uwagę zasługuje kilim ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku, którego projekt przypisany jest Zofii Sryjeńskiej, zatytułowany „Jesień”, a powstał prawdopodobnie w Wytwórni Kilimów Artystycznych Juli Tennenbaum w Glinianach.
Celem wystawy jest prezentacja zbioru polskich kilimów z kolekcji tkanin Muzeum Mazowieckiego w Płocku, który do tej pory przechowywany był w magazynach i w tak licznym zespole nie były eksponowany. Zaprezentowanych zostanie około 20 muzealiów, pochodzących z pierwszych trzydziestu lat XX wieku. Pragniemy odkryć na nowo dla Państwa luksusową twórczość rękodzielniczą, jaką był kilim, przybliżyć technikę tkaniny artystycznej niezwykle efektownej i jednocześnie bardzo żmudnej, wykonywanej ręcznie na drewnianych krosnach.
Na wystawie znajdą się kilimy secesyjne i tkaniny dekorowane geometrycznymi motywami w stylu art déco, zrealizowane przede wszystkim przez warsztaty oraz pracownie krakowskie i zakopiańskie. Wśród projektantów pojawi się między innymi Stanisław Wyspiański, Karol Tichy i Zofia Stryjeńska.