Mazowiecki Szlak Powstania Styczniowego

Wystawa składa się z 12 plansz, które prezentują miejscowości oraz powiaty, w których 150 lat temu powstańcy podjęli walkę o wolną Polskę. W miejscach tych do dziś zachowały się ślady powstańczych zmagań, kultywowana też jest pamięć o bohaterach sprzed 150 lat, również w formie inscenizacji historycznych. Wystawę otwiera mapa, na której zostały zaznaczone miejscowości leżące na terenie województwa mazowieckiego, gdzie znajdują się pamiątki po powstaniu styczniowym. 11 pozostałych tablic prezentuje: Kampinos, Płock, Szydłowiec, Jedlnię, Węgrów, Powiat Ostrowski, Leoncin, Warkę, Przasnysz, Zakroczym i Sokołów Podlaski poprzez wydarzenia, które rozgrywały się tam w czasie Powstania Styczniowego.

Na terenie obecnego województwa mazowieckiego bitwy i potyczki rozgorzały od pierwszej powstańczej nocy (na terenie dzisiejszego województwa mazowieckiego miał miejsce atak uznany przez Józefa Piłsudskiego za „chyba najudańszy” - atak na Jedlnię, tutaj rozpoczął swój szlak bojowy Marian Langiewicz atakując Szydłowiec) i trwały aż do ostatniego dnia powstania, czego symbolem była śmierć ostatniego powstańczego dowódcy (egzekucja ks. Brzóski w Sokołowie Podlaskim).

Pierwsze powstańcze oddziały były formowane i szkolone jeszcze przed wybuchem powstania (w dworze w Kampinosie gen. Padlewski szkolił młodych ludzi, którzy schronili się w Puszczy Kampinoskiej w obawie przed branką do wojska carskiego).

Na terenie dzisiejszego województwa mazowieckiego - w Płocku, po opanowaniu miasta przez powstańców miał ujawnić się Rząd Narodowy (niestety atak przeprowadzony w nocy z 22 na 23 stycznia nie powiódł się).  Na terenie Mazowsza walczyło jedno z największych zgrupowań powstańczych (bitwa pod Węgrowem, w którą zaangażowane było 3500 powstańców), tutaj dokonano wielu brawurowych czynów, o których przez długie lata snuto opowieści w zaciszu szlacheckich dworów i wiejskich chat (pierwszy na ziemiach polskich atak na pociąg w okolicy Ostrowi Mazowieckiej czy też brawurowe bitwy i potyczki płk. Kononowicza z przeważającymi siłami wojsk carskich toczone nad Pilicą wiosną 1863 r).

Na mazowieckiej ziemi odznaczyli się nie tylko bohaterscy dowódcy, którzy 150 lat temu prowadzili swoje oddziały do nierównej walki z wojskami carskimi, ale też duchowni (jak o. Marian Piński, który był zapewne cywilnym powstańczym naczelnikiem Zakroczymia, co przypłacił zesłaniem na Syberię czy ks. Józef Gacki proboszcz Jedlni, który ugruntował w swych parafianach wartości narodowe).

Powstańcy nie tylko oddawali życie w czasie bitew i potyczek, ale również podczas egzekucji (w Płocku rozstrzelano gen. Padlewskiego, w Warce płk. Kononowicza, w Przasnyszu młodego kapitana Cieleckiego „Orlika”, który choć w Przasnyszu nie walczył, stał się po śmierci dla mieszkańców symbolem bohaterskiego patrioty).

Pamiątką egzekucji są też drzewa, na których wieszano powstańców, gdy brakowało szubienic (jak „Sosna Powstańcza” w Górkach k. Leoncina, na której skończyli życie młodzi powstańcy z oddziału „Dzieci Warszawy”) oraz symboliczne pomniki w miejscach, gdzie takowe stały (jak pomnik-latarni na rynku w Zakroczymiu)

Symbolem tych zmagań, który przetrwał do dziś są powstańcze mogiły, krzyże i kapliczki rozsiane po całym Mazowszu (w sumie ponad 100 takich miejsc). Symbolem tych zmagań są też obrazy malowane przez wybitnych XIX-wiecznych artystów. Jedno z wydarzeń, które miało miejsce na Mazowszu zostało uwiecznione nawet dwa razy - raz na powszechnie znanym obrazie Gierymskiego, drugi raz na mniej znanym obrazie Benedyktowicza (patrol powstańczy, w którym brał udział Benedykowicz i w którym w wyniku potyczki z kozakami stracił obie ręce).

Wystawa „Mazowiecki Szlak Powstania Styczniowego” ma na celu przypomnieć bohaterów oraz chwalebne - nieraz pełne sukcesów, nieraz pełne goryczy wydarzenia, które rozegrały się w latach 1863 - 1865 w mazowieckich miastach i miasteczkach. Ma też za zadanie zainicjować Mazowiecki Szlak Powstania Styczniowego, czyli połączyć różne inicjatywy podejmowane dla kultywowania pamięci o powstaniu w 150.rocznicę jego wybuchu. Wystawa ma też za zadane uwrażliwić mieszkańców ziemi mazowieckiej i przybywających tu turystów na ślady powstańczych zmagań sprzed 150 lat, które często zupełnie nieświadomie mijamy w trakcie wakacyjnych wypraw.

Autorzy wystawy i Mazowieckiego Szlaku Powstania Styczniowego:
Daniel Sukniewicz (archeolog, historyk, dziennikarz zajmujący się popularyzacją dziedzictwa kulturowego Mazowsza, twórca m.in Szlaku Książąt Mazowieckich) oraz Piotr Marczak (historyk, autor książek i artykułów z najnowszej historii Polski)

Współpraca: Współpraca: Jarosław Kondrakiewicz, Waldemar Krzyżewski, Andrzej Mierzwiński, Wojciech Pestka, Kazimierz Szczerbatko, Centrum Edukacji Kampinoskiego Parku Narodowego, Dworek na Długiej w Warce, Muzeum Historyczne m.st. Warszawa, Muzeum K. Pułaskiego w Warce, Muzeum Mazowieckie w Płocku, Muzeum Niepodległości, Muzeum Ziemi Sochaczewskiej, Muzeum Wojska Polskiego, Sokołowski Ośrodek Kultury, Starostwo Powiatowe w Ostrowi Maz., Stowarzyszenie Jedlnia, UM w Szydłowcu, UG w Pionkach,  UG Kampinos, UG Leoncin, UM Przasnysz, UM Sokołów Podlaski, UMiG Zakroczym, UM Płocka, UM w Węgrowie

Opracowanie graficzne wystawy: Jacek Szymański (grafik komputerowy, odtwórca historyczny - od 20 lat jest jednym z organizatorów rekonstrukcji Bitwy pod Grunwaldem).